Wrażliwa, alergiczna czy atopowa?

Często te typy skóry są mylone, tymczasem każda z nich: wrażliwa, alergiczna i atopowa – choć mogą dawać podobne objawy – mają różne podłoże i przyczyny. Najtrudniejsza w pielęgnacji jest skóra atopowa, związana z występowaniem przewlekłej choroby skóry, tj. atopowego zapalenia skóry objawiającego się nadmierną suchością i uporczywym świądem.

Skóra wrażliwa, czyli nadreaktywna

To skóra skłonna do podrażnień pod wpływem różnych czynników (np. kosmetyków, diety, stresu, klimatyzacji). Skóra wrażliwa może reagować na wiele różnych czynników – i to nie zawsze tak samo – nadwrażliwość pojawia się zwykle w momencie jej osłabienia i spadku odporności. Pod wpływem tego dochodzi do obniżenia jej tolerancji zarówno na czynniki wewnętrzne (np. stres, dietę), jak i zewnętrzne (np. środowiskowe, chemiczne), a wszelkie bodźce są odczuwane znacznie silniej. Skóra wrażliwa to nic innego jak powtarzający się lub stały stan podrażnienia.

Szacuje się, że problem skóry wrażliwej dotyczy nawet 50-60% osób, głównie w krajach wysoko uprzemysłowionych. Jest to jedno z głównych wyzwań współczesnej dermatologii i kosmetologii. Problem nasila się pod wpływem współczesnego trybu życia, stresów i zanieczyszczeń, a więc generalnie środowiska, w jakim żyjemy. Ze względu na większą ilość i częstsze stosowanie kosmetyków – które należą do głównych substancji podrażniających – kobiety są bardziej narażone na ryzyko uwrażliwienia skóry. Objawia się ono zaczerwienieniem, uczuciem ściągnięcia, pieczenia i swędzenia. Objawy te z reguły mają charakter subiektywny, początkowo mogą pojawiać się sporadycznie, aby z czasem zamienić się w trudne do wyleczenia stany przewlekłe.

Do najczęściej podrażniających czynników należą:

• zanieczyszczenia i toksyny pochodzące z powietrza (np. tlenek i dwutlenek węgla, dym papierosowy),
• składniki zawarte w pokarmach (konserwanty, pestycydy),
• substancje zapachowe i substancje konserwujące stosowane w kosmetykach i środkach chemicznych (głównie parabeny), emulgatory wykorzystywane w preparatach myjących,
• suche powietrze (np. w klimatyzowanych lub ogrzewanych pomieszczeniach), które narusza ochronny płaszcz lipidowy skóry, powodując, że substancje drażniące szybciej do niej przenikają i ją uszkadzają,
• promienie UV – uszkadzając regularnie skórę, obniżają jej tolerancję zarówno na działanie słońca, jak i innych czynników,
• działanie podrażniające mogą też mieć aktywne substancje – stosowane także w dermokosmetykach! – o działaniu odmładzającym lub przeciwtrądzikowym, np. retinoidy czy kwasy AHA; dlatego nie można zakładać (częsty błąd), że każdy krem kupiony w aptece jest bezpieczny dla skóry wrażliwej! Tak, ale pod warunkiem że do takiej właśnie został specjalnie stworzony,
• zbyt często wykonywane zabiegi uszkadzające naskórek (w celu pobudzenia jego naturalnej regeneracji), np. peelingi chemiczne, mikrodermabrazja – mogą bowiem po jakimś czasie prowadzić do trwałego podrażnienia skóry i obniżenia progu jej tolerancji na inne czynniki.

Skóra alergiczna

To skóra, która reaguje stanem zapalnym i podrażnieniem na określony czynnik uczulający, nawet jeżeli podamy go w niewielkim stężeniu (np. w kosmetyku czy pożywieniu). W celu zdiagnozowania „winnego” pomogą testy alergiczne. Ulgę przyniesie wykluczenie działania czynnika alergizującego.

Skóra atopowa

AZS (atopowe zapalenie skóry) to schorzenie dermatologiczne, będące objawem patologicznej reakcji immunologicznej. Skóra staje się sucha, zaczerwieniona, może się łuszczyć, często powstają na niej pęcherzyki, zaczyna swędzieć. U osób cierpiących na atopowe zapalenie skóry występują istotne różnice w budowie skóry – zaburzony jest metabolizm lipidów naskórka, m.in. cholesterolu, ceramidów oraz wolnych kwasów tłuszczowych, co w konsekwencji prowadzi do nieprawidłowej budowy płaszcza hydrolipidowego. Ponadto stwierdzono, że spoiwo międzykomórkowe łączące ze sobą komórki naskórka nie scala ich wystarczająco ściśle powodując, że skóra chorych na AZS jest jak sitko dla drażniących czynników zewnętrznych i alergenów. Pozbawiona płaszcza hydrolipidowego skóra staje się sucha, szorstka i swędząca – a przez to bardziej narażona na szkodliwe działanie czynników zewnętrznych, które po prostu łatwiej do niej przenikają. Wymaga szczególnej troski, stosowania najbardziej tolerancyjnych produktów oraz wizyt u dermatologa.

AZS jest jedną z najczęstszych chorób skóry. Dotyczy około 15-30% dzieci i 1-10% dorosłych. Często poprzedza rozwój innych chorób atopowych, takich jak alergiczny nieżyt nosa (katar sienny) lub/i astma oskrzelowa. U około 45% dzieci choroba rozpoczyna się w pierwszych 6 miesiącach życia, u 60% przed 12 m.ż., a u 90 % przed ukończeniem 5 r.ż. AZS występuje częściej u dzieci z rodzin atopowych. Ryzyko rozwoju choroby zależy od tego, ile osób i kto choruje w rodzinie. Jeżeli oboje rodzice mają objawy atopii, ryzyko choroby u dziecka wynosi 60%, gdy jedno z rodziców – zmniejsza się ono do 30-40%, natomiast ryzyko zachorowania w przypadku zdrowych rodziców wynosi 10-15%. Ponadto AZS częściej obserwuje się u dziecka, jeśli atopia występuje u matki.

Choroba zazwyczaj przebiega z okresami sezonowych zaostrzeń i remisji (wyciszenia objawów). Najczęściej remisje występują latem, a zaostrzenia zimą. Choroba ta jest przewlekła i może trwać całe życie, ale w większości przypadków objawy ustępują w wieku szkolnym (od około 7 r.ż.  do okresu dojrzewania).

Jak pielęgnować podrażnioną skórę?

Problem skóry wrażliwej dotyka przede wszystkim osoby o skórze cienkiej, jasnej i przesuszonej, często z tendencją do pojawiania się naczynek, ale może też się pojawić np. przy skórze tłustej, uchodzącej za bardziej grubą i odporną. Uważa się, że w wypadku skóry twarzy aż 45% nadmiernej reaktywności powodowane jest przez nieodpowiednią pielęgnację i drażniące substancje zawarte w kosmetykach – najczęściej są to substancje zapachowe i konserwujące. W pewnym momencie odporność skóry na te czynniki spada, ponieważ pod wpływem powtarzających się uszkodzeń dochodzi do obniżenia progu jej wrażliwości.

Na co szczególnie zwrócić uwagę?

• Łagodna pielęgnacja jest w zasadzie jedyną metodą postępowania ze skórą typowo wrażliwą. Preparaty do niej przeznaczone powinny przede wszystkim odbudowywać ochronną warstwę hydrolipidową oraz jednocześnie łagodzić stany zapalne, które w niej zachodzą na skutek podrażnienia.
• Trzymaj się zasady: im mniej, tym lepiej. Nie eksperymentuj z dużą ilością kosmetyków, częstymi zmianami preparatów, stosowaniem produktów zawierających składniki potencjalnie drażniące. Postaw na dermokosmetyki o minimalnym składzie (nie kilkaset, a góra kilkadziesiąt substancji), bez konserwantów, środków barwiących i zapachowych. Im więcej komponentów, tym większe ryzyko podrażnienia. Przed zakupem możesz zrobić próbę tolerancji na dłoni, pamiętając, że reakcja może się pojawić nawet dwa dni później.
• W wypadku skóry alergicznej ważne jest znalezienie czynnika uczulającego (pomocne będą w tym testy, jeśli nie jesteśmy w stanie postawić diagnozy na podstawie własnych obserwacji) oraz jego całkowite wyeliminowanie.
• Bardzo ważny jest etap oczyszczania skóry, aby zmyć z niej zanieczyszczenia i resztki makijażu – mogą one bowiem działać drażniąco. Wybieraj łagodne środki myjące przeznaczone do skóry wrażliwej i skłonnej do podrażnień.
• Latem stosuj kremy z filtrami, aby chronić skórę przed drażniącym działaniem promieni UV. Najbezpieczniejsze są preparaty z filtrami mineralnymi (nie martw się, nowoczesne formuły wyeliminowały problem białej mineralnej poświaty na skórze po ich zastosowaniu).
• Gdy skóra zareaguje podrażnieniem, odstaw kosmetyki i posmaruj ją delikatnym preparatem łagodzącym, np. panthenolem. Prze kilka dni używaj wyłącznie „sterylnych” kosmetyków do skóry alergicznej i atopowej, aby twarz się wyciszyła.

Ważne w pielęgnacji skóry atopowej!

W atopowym zapaleniu skóry największym problemem jest tzw. błędne koło atopii – znaczna suchość skóry i towarzyszący jej uporczywy świąd zmusza pacjentów do drapania się, co prowadzi do dalszych uszkodzeń naskórka. To z kolei jest przyczyną nasilenia suchości skóry, łatwiejszego przenikania alergenów, czynników drażniących i drobnoustrojów oraz zaostrzenia miejscowego stanu zapalnego, co w efekcie jeszcze bardziej nasila świąd. Świąd wywołuje chęć drapania, a drapanie nasila zmiany skórne. Dlatego w pielęgnacji skóry z AZS niezwykle ważne jest nawilżanie skóry i łagodzenie swędzenia – poprzez stosowanie emolientów.  Ich rolą jest odbudowa i przywracanie prawidłowej funkcji bariery skórno-naskórkowej poprzez poprawę nawilżenia skóry i uzupełnienie brakujących elementów (głównie lipidów cementu międzykomórkowego) niezbędnych do prawidłowego jej  funkcjonowania. Emolienty mają też działanie przeciwzapalne i przeciwświądowe, a poprawiając barierę ochronną skóry chronią ją przed alergenami i niszczącym działaniem detergentów. Systematyczne stosowanie emolientów, zarówno w okresach remisji („wyciszenia” objawów), jak i w zaostrzeniach pozwala na znaczną poprawę stanu skóry, zmniejszenie liczby nawrotów choroby i ograniczenie ilości stosowanych leków.

Jak stosować emolienty? 

• Wybieraj preparaty dermokosmetyczne o łagodnej formule – bez substancji zapachowych, konserwantów i barwników.
• Stosuj je codziennie, nawet gdy objawy suchej skóry ustąpią. Skóra jest tylko pozornie zdrowa i przerwanie prawidłowej pielęgnacji może szybko pogorszyć stan skóry i przyspieszyć nawrót zmian.
• Maksymalny efekt działania emolientu pojawia się w ciągu około 30-60 minut i utrzymuje się przez około 4-6 godzin, dlatego najlepiej stosować je 2-3 razy na dobę, a w razie nasolonej suchości – nawet częściej.
• Raz w tygodniu warto zrobić tzw. nawilżającą kąpiel z zastosowaniem emolientów – trwającą ok. 10-15 minut. Po kąpieli delikatnie osusz skórę ręcznikiem  (bez pocierania) i od razu (najpóźniej do 5 minut po kąpieli) nałóż na skórę emolient (to tzw. reguła 5 minut). Unikaj też stosowania gąbek i szorstkich myjek (mogą podrażniać skórę, są siedliskiem bakterii).

Prawdy i mity o cerze wrażliwej i alergicznej

Mit! W 100% naturalne kosmetyki są bezpieczniejsze dla cery wrażliwej. Niektóre składniki roślinne są bardzo aktywne i mogą podrażniać skórę!

Mit! Każdy kosmetyk kupiony w aptece jest dobry dla skóry wrażliwej. Niekoniecznie – są wśród nich produkty o bardzo aktywnych składnikach (np. z retinolem czy kwasami), które nie są przeznaczone do cery wrażliwej.

Prawda! Wrażliwe mogą być wszystkie typy skóry, także tłusta czy mieszana – choć najczęściej problem ten dotyczy suchej cery. Jak w takim wypadku pielęgnować wrażliwą skórę z niedoskonałościami? Preparaty na niedoskonałości stosuj np. co drugi dzień, a żeby ograniczyć ryzyko podrażnień, wcześniej nałóż warstwę emolientu i poczekaj, aż się dobrze wchłonie.

Prawda/mit! Preparaty hipoalergiczne nie uczulają. Teoretycznie tak, bo zostały przebadane na skórze alergików. Pamiętaj jednak, że nawet w ich składzie może się znaleźć coś, co cię podrażni.