Botoks

Botoks (botox) jest potocznym określeniem toksyny botulinowej, pochodzącą od nazwy pierwszego preparatu na bazie tej substancji zastosowanego w medycynie estetycznej w latach 90. Obecnie nazwa ta upowszechniła się i dziś tak określa się wszystkie zabiegi z użyciem tej toksyny botulinowej (możesz się też spotkać z określeniem botulina). Jej głównym wskazaniem jest redukcja zmarszczek mimicznych i zapobieganie ich powstawaniu.

Botoks – jak działa?

Działanie toksyny botulinowej zostało odkryte przypadkowo. Jest to silna toksyna produkowana przez pałeczki jadu kiełbasianego (Clostridum botulinum) – Gram-dodatnie bakterie beztlenowe, które powszechnie występują w naturze, głównie w glebie i w osadach dennych zbiorników wodnych. Produkują one przetrwalniki, które są odporne na niekorzystne warunki, np. na wysoką temperaturę. Do żywności trafiają m.in. z resztkami gleby, znajdują się też w przewodzie pokarmowym ssaków, ryb i owoców morza. W sprzyjających warunkach z przetrwalników rozwijają się bakterie, które produkują neurotoksynę botulinową, nazywaną jadem kiełbasianym (łac. botulus – kiełbasa), ponieważ kiedyś to właśnie ten wyrób był głównym źródłem zakażeń toksyną botulinową i botulinizmu oraz zgonów wywołanych przede wszystkim porażeniem mięśni oddechowych. Obecnie do zatruć jadem kiełbasianym dochodzi bardzo rzadko ze względu na lepsze warunki przechowywania żywności, a źródłem zatrucia najczęściej są źle przechowywane wyroby garmażeryjne (mięsne, z ryb, warzyw czy owoców), konserwy, domowe przetwory z owoców oraz produkty w szczelnych, nieprzepuszczających powietrza opakowaniach (np. w puszkach, słoikach, foliach), w których powstaje idealne środowisko dla rozwoju bakterii beztlenowych.

Jak to się więc stało, że tak groźna substancja znalazła zastosowanie w medycynie estetycznej i obecnie jest uznawana za jedną z najbardziej bezpiecznych substancji redukujących zmarszczki? Pałeczki jadu kiełbasianego zostały zidentyfikowane pod koniec XIX wieku i od tamtej pory stały się obiektem badań wielu naukowców, początkowo w niechlubnym celu wykorzystania ich jako broni biologicznej, a następnie w medycynie. Przełomowym momentem były lata 60. XX wieku – amerykańscy badacze Alan Scott i Edward Schantz z San Francisco poszukując sposobów nieoperacyjnego leczenia zeza zaczęli przyglądać się działaniu bakterii Clostridium botulinum. Okazało się, że podawanie ich w niewielkiej ilości pozwala zmniejszyć nieprawidłowy kurcz mięśni oka i tym samym leczyć zeza.

Kolejnym przełomem było przypadkowe odkrycie działania toksyny botulinowej na skórę w latach 90. XX wieku. Kanadyjskie małżeństwo lekarzy – okulistka dr Jean Carruthers i dermatolog dr Alastair Carruthers – zaobserwowało, że u pacjenta leczonego toksyną botulinową z powodu kurczu powiek (blefarospazmu) doszło też do wygładzenia bruzdy między brwiami. Tak zaczęła się prawdziwa rewolucja w medycynie estetycznej, a botox stał się dziś jednym z najczęściej wykonywanych zabiegów estetycznych na świecie.

Toksyna botulinowa łączy się po wstrzyknięciu z płytką nerwowo-mięśniową, blokując przewodnictwo nerwowo-mięśniowe. W uproszczeniu można powiedzieć, że hamuje działanie mięśnia odpowiedzialnego za „marszczenie się” skóry w danym obszarze. Dzięki temu nie dochodzi do powstawania zmarszczek będących efektem zaginania się skóry – często porównuje się to do prostowania zgniecionej kartki papieru. Dobrze wykonany zabieg nie powoduje jednak całkowitego wygładzenia powierzchni skóry ani zablokowania mimiki, ponieważ to zawsze wygląda sztucznie. Tutaj chodzi o naturalny efekt spłycenia i zmniejszenia zmarszczek w danej okolicy.

Botoks – preparaty

Nazwa „botox” pochodzi od nazwy własnej pierwszego preparatu toksyny botulinowej typu A zatwierdzonego do stosowania w medycynie estetycznej w 1988 roku (obecnie jego producentem jest firma Allergan). Nazwa ta jednak upowszechniła się i obecnie tak nazywa się potocznie wszystkie preparaty toksyny botulinowej, zatwierdzone do stosowania w zabiegach redukcji zmarszczek. Na polskim rynku to: Botox (Allergan), Bocouture (Merz) oraz Azzalure (Galderma).

Uwaga! Ważne jest, aby poddawać się zabiegom z użyciem sprawdzonych i oryginalnych preparatów toksyny botulinowej. Na rynku istnieje wiele „podrób”, które mogą po prostu nie dawać żadnego efektu albo być przyczyną groźnych powikłań wynikających np. z zanieczyszczenia preparatu bądź użycia w nim substancji nieprzeznaczonych do podawania śródskórnego.

Botoks – jak wygląda zabieg?

Zabieg jest błyskawiczny – polega na wstrzyknięciu toksyny botulinowej w jedno lub kilka miejsc przy użyciu jednorazowej strzykawki z bardzo cienką igłą. Toksyna botulinowa działa jedynie w obrębie tych mięśni, do których została wstrzyknięta, ma więc działanie miejscowe. Zabieg nie wymaga znieczulenia i jest prawie bezbolesny, zwykle wystarczy schłodzenie skóry specjalnym kompresem lub kostkami lodu. Bardzo ważne jest natomiast dokładne rozplanowanie zabiegu – z tego powodu przed iniekcją lekarz poprosi cię o zrobienie różnych min (np. marszczenie czoła i oczu, zdziwienie, groźny wygląd) – to pozwoli mu na precyzyjne określenie miejsc podania botoksu (nie u każdego mięśnie układają się tak samo i pracują z taką samą siłą, ponadto nie zawsze są rozmieszczone asymetrycznie i po każdej stronie może być konieczne podanie toksyny w troszkę innym miejscu czy ilości). Pamiętaj też, że często pierwszy zabieg botoksu jest tym „wyjściowym” – na jego podstawie lekarz poznaje twoją mimikę, może się zdarzyć, że poda botoks ostrożnie, aby zobaczyć, jak zareaguje. Oczywiście, im bardziej doświadczony lekarz, tym bardziej przewidywalny efekt.

Coraz większą popularność zyskuje też tzw. baby botox – polegający na częstszym podawaniu bardzo małych ilości toksyny botulinowej, dzięki czemu efekt wygładzenia zmarszczek jest bardzo naturalny. W ten sposób zapobiegamy też pogłębianiu i utrwalaniu zmarszczek mimicznych wraz z wiekiem. Zabieg polecany jest osobom ok. 30. roku życia.

Botoks – wskazania

Do podstawowych wskazań toksyny botulinowej należy wygładzanie zmarszczek mimicznych w trzech okolicach górnej części twarzy:

• zmarszczki poziome czoła, które nadają twarzy zdziwiony bądź zmartwiony wygląd,

• lwia bruzda (między brwiami), która często powoduje groźny wygląd,

• kurze łapki w kącikach oczu, a więc botoks na okolicę oczu.

To również doskonała metoda na redukcję zmarszczek w okolicy ust – tzw. zmarszczek palacza oraz okolic nosa (tzw. zmarszczki królicze). U osób mających nisko osadzone, opadające brwi można tak podać botox, aby doszło do ich delikatnego uniesienia, co bardzo podoba się pacjentkom. Oczywiście, ważne jest, aby uzyskać naturalny efekt, a nie tzw. mefisto face z karykaturalnie uniesionymi liniami brwi. Zabiegi z toksyną botulinową bardzo lubią też mężczyźni (jest szybki, nie zostawia śladów) oraz osoby, które cierpią z powodu nasilonej mimiki (ponieważ są np. odbierane jako groźne, wiecznie zdziwione lub niezadowolone).

Toksyna botulinowa jest też stosowana w leczeniu nadpotliwości i bruksizmu.

Botoks – efekty

Preparat zaczyna działać po ok. 2-3 dniach od wstrzyknięcia (toksyna botulinowa wiąże się z płytką nerwowo-mięśniową w ciągu 24-48 godzin), natomiast pełen efekt rozwija się stopniowo i jest widoczny po 7-10 dniach. Ostrzykiwanie toksyną botulinową powoduje spłycenie lub usunięcie zmarszczki, jednocześnie zapobiega powstawaniu nowych zmarszczek w danym miejscu. Dzięki temu wyraz twarzy staje się łagodniejszy i delikatniejszy, a twarz odmłodzona. Zabieg ma charakter tymczasowy – efekty utrzymują się od 4 do 6 miesięcy.

Warto też wiedzieć, że regularne ostrzykiwanie toksyną botulinową osłabia mięśnie, ale nie tracą one swojej zdolności do kurczenia – efekty są zawsze odwracalne. Zauważono jednak, że im dłużej pacjenci korzystają z regularnych zabiegów, tym dłuższy jest czas powrotu mięśni do naturalnej aktywności, a więc efekt utrzymuje się jeszcze przez jakiś czas po odstawieniu botoksu.

Botoks – zalecenia po zabiegu

Podanie toksyny botulinowej można nazwać zabiegiem lunchowym. Wykonywany jest cieniutką igłą i zwykle nie pozostawia śladów. Skóra tuż po nakłuciach skóra może być nieco zaczerwieniona, lecz po godzinie powinna powrócić do normalnego koloru. Bywa, że pojawia się malutki siniak w miejscu ukłucia, które można jednak łatwo zamaskować makijażem. Rzadko kiedy występuje obrzęk, a jeśli już – jest niewielki i szybko znika. Aby nie doszło do przemieszczenia toksyny botulinowej w ciągu pierwszych godzin po podaniu, należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń pozabiegowych:

• przez kilka godzin nie wolno pochylać głowy,

• przez dwa dni należy unikać wysokich temperatur,

• najlepiej spać na plecach,

• nie wolno masować miejsc poddanych ostrzyknięciu,

• należy unikać treningów,

• odstawić alkohol,

• uważać na czapki z mocnym ściągaczem itp.

Po 2 tygodniach zalecana jest wizyta kontrolna.

Botoks – powikłania

Do najczęstszych powikłań po botoksie należą niepożądane efekty estetyczne – te charakterystyczne nazywane są czasami tzw. botox stygmata, np. diabolicznie uniesione brwi (tzw. mefisto face). Może też dojść np. do opadnięcia brwi czy powieki oraz podpuchnięcia górnej powieki. Czasami w miejscu wkłucia pojawia się zaczerwienienie i delikatny obrzęk o przemijającym charakterze.

Może się też zdarzyć, że toksyna botulinowa… nie zadziała! Przyczyną może być zastosowanie nieoryginalnego preparatu toksyny botulinowej, przetrzymywanie jej w złych warunkach (wymaga zachowania tzw. zimnego łańcucha i chłodzenia), jej zbyt mała dawka bądź zbyt duże rozcieńczenie. Zauważono też, że botulinooporność może być nabyta, np. poprzez spożycie we wczesnym dzieciństwie miodu, który w swoim składzie zawiera przetrwalniki jadu kiełbasianego (mogło się to objawić dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, ponieważ u małych dzieci flora bakteryjna nie jest jeszcze prawidłowo wykształcona, a w późniejszym okresie spowodować, że zabieg z toksyną botulinową nie daje żadnego efektu).

Przestrzegamy też przed „podróbkami” – niestety na rynku jest sporo nieoryginalnych produktów toksyny botulinowej, których podanie może skutkować w najlepszym razie brakiem efektu, a w najgorszym – nawet poważnymi powikłaniami zdrowotnymi, wynikającymi np. z zanieczyszczenia preparatu. Warto też wiedzieć, że toksyna botulinowa jest zarejestrowana jako lek – może ją kupić wyłącznie lekarz na receptę.

Botoks – przeciwwskazania

To przede wszystkim:

• ciąża i karmienie piersią,

• nadwrażliwość na jad kiełbasiany,

• stany zapalne skóry (aktywny trądzik, opryszczka, łuszczyca, atopowe zapalenie skóry)

• Zespół Lamberta-Eatona (zaburzenie w przekazywaniu impulsów z nerwów do mięśni szkieletowych),

• miastenia rzekomoporaźna (schorzenie układu nerwowego charakteryzujące się nadmierną nużliwością mięśni szkieletowych),

• stwardnienie zanikowe boczne,

• jednoczesne stosowanie takich leków, jak: gentamycyna, amikacyna, leki zwiotczające mięśnie.