Trądzik a czekolada
To, w jaki sposób się odżywiamy, ma wpływ na stan naszej skóry, a także przebieg wielu chorób skóry, w tym trądziku, coraz bardzo powszechnego u osób dorosłych prowadzących zachodni styl życia. Jak naprawdę dieta wpływa na trądzik i na co uważać przy tym schorzeniu?
Wyjaśnia nasz ekspert, lek. med. Joanna Gawlikowska, lekarz medycyny estetycznej i przeciwstarzeniowej, konsultant programu LEAP. Prowadzi własny gabinet w Krakowie (www.spowolnijczas.pl).
Czy jedzenie może nasilać stan zapalny?
– Trądzik jest chorobą zapalną. Stan zapalny może być obecny podczas rozwoju zmian trądzikowych zarówno na późniejszych etapach, w których obecne są zapalne grudki, krosty i guzki, jak również we wczesnych stadiach rozwoju choroby, w mikrozaskórnikach i zaskórnikach. Chociaż stan zapalny może się rozwijać i utrzymywać na skutek wielu czynników, nie powinno się pomijać czynnika żywieniowego. Istnieje wiele doniesień naukowych na temat wpływu niektórych pokarmów i ich składników na nasilenie objawów trądziku. Dlatego przy ustalaniu terapii należy zawsze brać pod uwagę konieczność wprowadzenia modyfikacji żywieniowych. Dieta pozbawiona pokarmów o działaniu prozapalnym, a bogata w czynniki działające przeciwzapalnie/przeciwtrądzikowo, zawsze zadziała korzystnie, podnosząc efekty terapii.
Mówi się, że trądzik jest chorobą krajów wysoko cywilizowanych i uprzemysłowionych…
– Związek pomiędzy występowaniem zmian trądzikowych a sposobem żywienia potwierdziły wieloletnie badania plemion konserwatywnych, np. Inuitów zamieszkujących północną Kanadę. Badacze zauważyli, że w populacji osób żyjących w tradycyjnych warunkach i żywiących się tradycyjnie nie notowano przypadków trądziku. Jednakże w momencie wprowadzenia zachodnich zwyczajów żywieniowych – zwiększenia spożycia słodkich napojów gazowanych, wołowiny, produktów mlecznych i żywności przetworzonej – wśród Inuitów zaczęto diagnozować trądzik. W populacjach z terenów rolniczych i nieuprzemysłowionych, w których nie ma zachodniego stylu życia i zachodniej diety (np. Papua Nowa Gwinea, Paragwaj), nie spotyka się trądziku. Naukowcy łączą to bezpośrednio z ich sposobem żywienia. Diety ludu Kitava z Papui oraz myśliwych-zbieraczy Ache z Paragwaju charakteryzują niski ładunek glikemiczny, niska zawartość tłuszczów i są one wolne od typowych dla diety zachodniej wysokooczyszczonych i wysokoprzetworzonych produktów, takich jak płatki śniadaniowe, chipsy, ciastka i białe pieczywo.
Czyli przede wszystkim węglowodany?
– Dietę zachodnią zazwyczaj łączy się z wysokim ładunkiem glikemicznym, który uwzględnia ilość spożywanych węglowodanów oraz szybkość ich wchłaniania. Produkty o wysokim indeksie glikemicznym, takie jak cukier, białe pieczywo, biały ryż, są szybko wchłaniane, co prowadzi do wyższych stężeń glukozy w surowicy i odpowiednio podwyższonego poziomu insuliny. IGF-1 i insulina stymulują produkcję łoju, syntezę androgenów nadnerczy oraz zwiększają biodostępność androgenów, które wszystkie odgrywają rolę w patogenezie trądziku. Jedno z badań klinicznych wykazało, że 12-tygodniowa dieta o niskim ładunku glikemicznym spowodowała poprawę trądziku, z odpowiednią poprawą wrażliwości na insulinę, zmniejszeniem biodostępności testosteronu i spadkiem poziomu androgenów. Większość badań potwierdza, że dieta o wysokim ładunku glikemicznym nasila występowanie i nasilenie trądziku. Paradoksalnie produkty mleczne, charakteryzujące się stosunkowo niskim indeksem glikemicznym, również nasilają objawy trądziku. W tym przypadku związane jest to z podwyższaniem przez produkty mleczne stężenia IGF-1 w surowicy.
Jak zatem mleko wpływa na powstawanie trądziku?
– Jeden z sugerowanych mechanizmów dotyczy wysokiego stężenia w mleku krów hormonów wzrostu i steroidów metabolicznych, które mają służyć szybkiemu wzrostowi cieląt. Kolejnym sugerowanym mechanizmem jest wpływ zawartych w mleku węglowodanów na poziom insuliny i insulinopodobnego hormonu wzrostu IGF-1, który znacząco stymuluje produkcję łoju. Stężenie tego hormonu we krwi różni się w zależności od ciężkości trądziku. Poziom IGF-1 wzrasta w okresie dojrzewania pod wpływem hormonu wzrostu i ma związek z przebiegiem klinicznym trądziku. Najwyższe stężenia IGF-1 występują u kobiet z trądzikiem, a liczba zmian trądzikowych koreluje z poziomem IGF-1 w osoczu. Dodatkowo w wielu krajach krowom mlecznym, w celu zwiększenia ich mleczności, podaje się bydlęcy hormon wzrostu, co wpływa na wzrost stężenia w mleku tego hormonu. Czynnik wzrostu IGF-1 ma też wpływ na syntezę androgenów zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, stymulując wytwarzanie łoju, co jest jednym z czynników powstawania trądziku.
Wielu dermatologów zaleca ograniczenie czekolady osobom z trądzikiem. W jaki sposób wpływa ona na stan skóry?
– Nie ma na to jednoznacznej odpowiedzi. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku w kilku projektach badano związek między występowaniem trądziku i spożywaniem czekolady. Największe badanie obejmowało grupę 65 osób. Badacze porównywali wpływ na natężenie trądziku 4-tygodniowego spożywania batonów czekoladowych vs placebo (batony bez czekolady), nie stwierdzając żadnych różnic. Podobne były wyniki pozostałych badań, co sprzyjało poglądowi, że dieta nie ma znaczenia w przypadku tego schorzenia. W późniejszym okresie wykryto w tych badaniach błędy metodologiczne, w tym prawdopodobne zaburzenie wyników przez spożywanie przez obie grupy innych składników batonów (mleka, cukru). W 2011 roku „Journal of American Academy of Dermatology” opublikował badanie, z którego wynikało, że istotne zmiany w nasileniu trądziku wystąpiły już po jednorazowym spożyciu czekolady. To pozwoliło autorom postawić hipotezę, że czekolada może zaostrzyć zmiany trądzikowe. Brak było jednak informacji o rodzaju czekolady spożywanej przez badanych oraz o zawartości kakao, co może wpływać na wyniki. Ciemna czekolada zawiera więcej przeciwutleniaczy niż czekolada mleczna, co skłaniałoby do wyciągnięcia wniosku, że może mieć znacznie mniejszy efekt komedogenny. Jeśli więc chodzi o pytanie, czy czekolada pogłębia zmiany trądzikowe, nadal nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Może to jednak nie miazga kakaowa, a mleko i cukier dodawane do czekolad i produktów czekoladowych?
Co natomiast można włączyć do diety, aby zahamować stany zapalne w trądziku?
– W procesach zapalnych dużą rolę odgrywają kwasy tłuszczowe, a szczególnie NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) – omega-6 i omega-3. Organizm ludzki nie potrafi ich sam zsyntetyzować i muszą być dostarczone z pożywieniem. Trzeba pamiętać o odpowiednim stosunku kwasów omega-6 do omega-3 – powinien on wynosić powinien wynosić 2-5:1, tymczasem we współczesnej diecie zachodniej wynosi on 10, a nawet 25:1. Nadmierne spożycie omega-6 przy niskim spożyciu omega-3 jest niekorzystne i może nasilać stany zapalne w organizmie, powiązane z trądzikiem lub innymi problemami skórnymi np. na podłożu atopii. Wysokie spożycie kwasów omega-3 hamuje produkcję prozapalnych cytokin oraz obniża poziom IGF-1, co może dawać efekt terapeutyczny przy trądziku. Dlatego w trądziku zalecam większe spożycie ryb i owoców morza oraz suplementację omega-3, cynkiem, selenem i chromem.
U pacjentach z trądzikiem udokumentowano niski poziom selenu, a w badaniu na prawie 100-osobowej grupie kobiet i mężczyzn z trądzikiem pospolitym wykazano, że po 12-tygodniowej suplementacji witaminą E i selenem poprawiła się kondycja skóry.
W terapii trądziku trudno pominąć też rolę cynku, który jest pierwiastkiem niezbędnym do rozwoju i prawidłowego funkcjonowania ludzkiej skóry. Wykazano, że działa on bakteriostatycznie na bakterie odpowiedzialne za powstawanie trądziku Propionibacterium acnes. Pacjenci z trądzikiem mają często niedobór cynku. Doustna suplementacja cynkiem znacząco wspomaga leczenie, chociaż stosowane wysokie dawki mogą dawać niekorzystne efekty żołądkowo-jelitowe i niedobory miedzi.
A jaką rolę w rozwoju czy też „wygaszaniu” trądziku odgrywa stres oksydacyjny?
– Wytwarzanie reaktywnych form tlenu jest nieuchronną konsekwencją życia w atmosferze tlenowej. Powstawanie tych związków i ich pochodnych jest główną przyczyną toksyczności tlenu, bowiem reaktywne formy tlenu uszkadzają wszystkie rodzaje biomolekuł. Adaptacja organizmów do życia w atmosferze aerobowej wymagała wykształcenia związków chroniących ważne elementy komórek – białek usuwających reaktywne formy tlenu i niskocząsteczkowych przeciwutleniaczy. Właściwe funkcjonowanie organizmów wymaga więc odpowiedniego poziomu aktywności przeciwutleniaczy, a skutkiem obniżenia aktywności przeciwutleniaczy jest stres oksydacyjny. Uważa się, że może on być jedną z głównych przyczyn trądziku u osób dojrzałych, a tworzące się nadtlenki i wolne rodniki odpowiadają za powstanie ropnych zmian skórnych. Badania wykazują, że u dorosłych osób z trądzikiem zaobserwowano znacznie wyższy poziom stresu oksydacyjnego niż u osób bez zmian trądzikowych. Ponadto u osób tych zanotowano niedobór najważniejszych antyoksydantów takich jak witaminy A, C i E.
Czy naturalne antyoksydanty zawarte w pożywieniu mogą pomóc?
– Przeprowadzono wiele badań, mających potwierdzić antyoksydacyjne działanie przeciwtrądzikowe substancji aktywnych naturalnie występujących w niektórych roślinach. Wykazano, że katechiny zielonej herbaty hamują produkcję łoju, a resweratrol, występujący w skórce czerwonych winogron, czerwonym winie, orzeszkach ziemnych i morwie, może być kolejną obiecującą terapią przeciwutleniającą w leczeniu trądziku. Wykazano też, że resweratrol ma działanie bakteriobójcze przeciwko Propionibacterium acnes – bakterii biorącej udział w patogenezie trądziku.
Podsumowując, jak powinna wyglądać idealna dieta dla osób ze skórą trądzikową?
– Optymalnym wyborem dla utrzymania dobrego stanu zdrowia, kondycji skóry i ograniczenia występowania trądziku, a także dostarczenia wszelkich niezbędnych pierwiastków, witamin i antyoksydantów, jest dobrze zbilansowana dieta o niskim ładunku glikemicznym, bogata w owoce i warzywa, błonnik pokarmowy, ograniczająca spożycie produktów mlecznych, cukrów prostych oraz wszelkich produktów przetworzonych. Należy z niej również wykluczyć lub ograniczyć te produkty żywnościowe, które indywidualnie u pacjenta wywołują nadmierną reakcję ze strony układu odpornościowego i zwiększają liczbę krążących mediatorów stanu zapalnego, a tym samym mogą nasilać objawy i przebieg trądziku – wykrywa je test nadwrażliwości pokarmowej MRT. Tylko takie kompleksowe podejście do diety pacjenta z trądzikiem da korzystne efekty terapeutyczne i w wyraźny sposób wspomoże terapie dermatologiczne.
