Co nas najczęściej uczula?

Wrażliwa, alergiczna czy atopowa?

Powszechnie skóry wrażliwa i alergiczna są mylone przez pacjentów – ze względu na podobieństwo objawów, jakie dają, czyli: podrażnienie, zaczerwienienie, świąd, czasami wysypka. Różne są jednak ich przyczyny. Skóra alergiczna to taka, która reaguje stanem zapalnym i podrażnieniem na określony czynnik uczulający, nawet jeżeli podamy go w niewielkim stężeniu, np. w kosmetyku, pożywieniu lub poprzez dotyk (choćby alergia na nikiel). Reakcja zwykle pojawia się od kilku minut do 2 godzin po kontakcie z alergenem. Najskuteczniejszą metodą radzenia sobie z tym problemem jest unikanie alergenów (określa się je poprzez testy alergiczne). Niestety, nie zawsze jest to możliwe, choćby w wypadku alergenów powietrznopochodnych (pyłki, sierść, roztocze, kurz). Wtedy z pomocą przychodzi terapia odczulająca pod okiem alergologa, a na co dzień – odpowiednia pielęgnacja chroniąca skórę przed przenikaniem alergenów i wzmacniająca płaszcz hydrolipidowy. To nowy trend w dermokosmetologii.

Skóra wrażliwa może natomiast reagować podobnymi objawami na wiele różnych czynników – i to w dodatku nie zawsze tak samo. Gdy jest akurat osłabiona, jej próg tolerancji na czynniki wewnętrzne (np. stres, dietę) i zewnętrzne (np. substancje zapachowe i konserwujące stosowane w kosmetykach, zanieczyszczenia) obniża się pod wpływem powtarzających się uszkodzeń, a wszelkie bodźce są odczuwane znacznie silniej. Początkowo objawy mogą pojawiać się sporadycznie, a z czasem zamienić się w trudne do wyleczenia stany przewlekłe. Można więc powiedzieć, że skóra wrażliwa to powtarzający się lub stały stan podrażnienia. Nadwrażliwość skóry dotyczy głównie osób żyjących w społeczeństwach wysoko uprzemysłowionych, co związane jest z trybem życia, stresem, zanieczyszczeniami, dietą. Uważa się, że aż 45% nadmiernej reaktywności powodowane jest przez nieodpowiednią pielęgnację i drażniące substancje zawarte w kosmetykach – dlatego problem ten dotyczy głównie kobiet. W profilaktyce niezwykle ważna jest pielęgnacja wzmacniająca warstwę ochronną skóry (emolienty) oraz unikanie czynników ewidentnie drażniących.

Natomiast atopowe zapalenie skóry (AZS) to schorzenie dermatologiczne, będące objawem patologicznej reakcji immunologicznej i różnic w budowie skóry – u osób cierpiących na AZS zaburzony jest metabolizm lipidów naskórka, m.in. cholesterolu, ceramidów oraz wolnych kwasów tłuszczowych, co w konsekwencji prowadzi do nieprawidłowej budowy płaszcza hydrolipidowego. Taką skórę można porównać do… sitka, przez które bez problemu przenikają substancje drażniące czy alergeny. Efektem jest suchość, szorstkość, świąd, łuszczenie, czasami pęcherzyki. Osoby cierpiące na atopowe zapalenie skóry wymagają opieki dermatologa i odpowiedniej pielęgnacji dermokosmetycznej w domu.

Co zwiększa ryzyko alergii kontaktowych?

Na typową alergię kontaktową cierpi mniej osób niż na nadwrażliwość skóry z podrażnienia, ale niestety i tutaj widać tendencję rosnącą. Mówi się, że jest to choroba pewnych grup zawodowych, które mają częsty kontakt z substancjami najczęściej uczulającymi, głównie chemicznymi, np. fryzjerów, kosmetyczek, pielęgniarek, budowlańców. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, dlaczego niektóre osoby są bardziej podatne na alergie niż inne, ale na pewno duże znaczenie ma wada genetyczna struktury naskórka, która powoduje większą przepuszczalność skóry dla substancji chemicznych, a także zaburzenia w układzie immunologicznym. Wyprysk kontaktowy częściej występuje u dorosłych niż u dzieci (maluchy do 7. roku życia najczęściej uczulają nikiel i propolis).

Wystąpieniu alergii kontaktowej – poza częstą ekspozycją na daną substancję uczulającą – sprzyjają:

• zniszczenie ochronnego płaszcza lipidowego skóry – np. na skutek częstego używania wody, detergentów, ekspozycję słoneczną, przesuszenie itp.
• narażanie skóry na mikrourazy – np. u osób, które często myją ręce (np. chirurdzy, pielęgniarki),
• okluzja – gdy często przykrywasz skórę materiałem nieprzepuszczającym powietrza, który nie pozwala odparować wilgoci (np. noszenie gumowych rękawiczek, gumowców).

Wypryski kontaktowe najczęściej występują:

• na dłoniach – to one mają najczęstszy kontakt z alerganami i ze światem zewnętrznym,
• w kącikach ust – uczulenie na składniki zawarte w sztućcach, pastach do zębów czy w pokarmach,
• na uszach – uczulenie na nikiel zawarty w kolczykach,
• na szyi – uczulenie na metale zawarte w biżuterii, ale też na składniki chemiczne zawarte w szamponach,
• w pachach – uczulenie na aluminium stosowane w antyperspirantach, kiepskiej jakości tkaniny, z których szyte są ubrania,
• na stopach – na skutek kontaktu ze skórą garbowaną związkami chromu, barwnikami zawartymi w skarpetach czy gumą albo lekami przeciwgrzybiczymi,
• na innych obszarach ciała – np. na linii paska do spodni, paska od zegarka, fiszbin biustonosza, na plecach od proszku do prania itp.

Najczęstsze alergeny kontaktowe

• Nikiel – najczęściej dotyczy kobiet, bo to one mają częstszy kontakt z tą substancją poprzez noszenie biżuterii, bielizny, metalowych akcesoriów; nikiel występuje też w pożywieniu, np. w rafinowanych olejach roślinnych i margarynie, kakao, białej fasoli, soi, soczewicy;
• Chrom – tutaj z kolei bardziej cierpią panowie, ponieważ chrom występuje m.in. w cemencie, olejach, benzynie, środkach grzybobójczych, farbach antykorozyjnych i drukarskich, dymach spawalniczych czy narzędziach metalowych, z którymi mężczyźni mają częściej styczność;
• Kobalt – zwykle alergia na ten metal towarzyszy alergii na chrom i najczęściej dotyka pracowników drukarni offsetowych i hodowców zwierząt stosujących paszę zawierającą kobalt;
• Formaldehyd – główny składnik kleju do drewna, kleju do tapet, gumy i lakierów do paznokci;
• Guma – składa się ona z wielu różnych substancji, które mogą uczulać, przede wszystkim są to tzw. przyspieszacze wulkanizacji i przeciwutleniacze;
• Lateks – używa się go do produkcji rękawiczek, dlatego najczęściej wywołuje alergie u lekarzy i pielęgniarek;
• Formalina – zawiera ją spirytus stosowany do odkażania w szpitalach, ale też nowe, nieprane wykładziny, dywany czy ubrania, a także stosowane w domach środki czystości czy chusteczki higieniczne;
• Terpentyna – główny składnik farb olejnych, dlatego alergię na nią mają często artyści; zawierają ją też pasty do podłóg i do butów;
• Euceryna i lanolina – są one stosowane m.in. jako podłoże kremów i maści;
• Środki zapachowe stosowane w kosmetykach – często obserwuje się alergie nie tylko na substancje syntetyczne, ale też olejki eteryczne, np. cytronelowy, cynamonowy, sosnowy, geraniowy, eukaliptusowy;
• Substancje powietrznopochodne – należą do nich pyłki drzew, krzewów i traw, sierść zwierząt (a dokładnie zawarte w niej resztki wydzielin i naskórka), a także kurz i pleśń; dają one przede wszystkim objawy ze strony układu oddechowego, coraz częściej jednak obserwuje się towarzyszący im wyprysk kontaktowy na skórze.

(na podst. „Oswoić alergie”, dr n. med. Danuta Myłek, Burda Media Polska Sp. z o.o., Warszawa 2018)