Łojotokowe zapalenie skóry twarzy – kto jest na nie narażony?

Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) jest jedną z chorób, do których predysponuje łojotok – nadmierne wydzielanie sebum przez gruczoły łojowe. Jest to dolegliwość o przewlekłym i nawrotowym przebiegu, która może występować zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Mechanizm jej występowania nie jest w pełni wyjaśniony. Za odpowiedzialne za wystąpienie objawów uważa się zarówno sam łojotok, jak również wrodzoną skłonność osobniczą, zmiany gospodarki hormonalnej i kolonizację pewnymi drobnoustrojami.

Czym jest łojotok?

Słowo „seborrhea”, oznaczające łojotok, pochodzi z języka greckiego i oznacza „uwolnienie łoju”. Na skutek rozregulowania funkcji gruczołów łojowych w skórze, dochodzi do nadmiernego i niekontrolowanego uwolnienia dużych ilości sebum na jej powierzchnię. Łój jest jasnożółtą, lepką cieczą, składającą się z oleistych trójglicerydów (30%), wosków (27%) i wolnych kwasów tłuszczowych(24%). Do innych jego składników należy skwalen, estry cholesterolu, wolny cholesterol i niewielka ilość ceramidów (substancji odpowiedzialnych za tworzenie zewnętrznej ochronnej warstwy lipidowej skóry). Cholesterol wpływa na prawidłowe złuszczanie się komórek naskórka. Z kolei inny składnik łoju, sfingozyna, ma zdolność hamowania rozwoju bakterii i drożdży. A zatem produkcja łoju ma znaczenie w mechanicznej ochronie skóry i włosów. Przyczynia się do pewnej „wodoodporności” skóry i chroni ją przed nadmierną utratą wody z wewnętrznych warstw. Ma też znaczenie w ochronie przed zakażeniami bakteryjnymi i grzybiczymi. Niestety, nadmierne wytwarzanie i wydzielanie łoju powoduje, że skóra przybiera nieestetyczny, tłusty wygląd, a dodatkowo pojawienie się rumienia i świądu mogą świadczyć o stanie zapalnym skóry.

U kogo i gdzie najczęściej występuje łojotok?

Do łojotoku, a więc niekontrolowanego uwalniania dużych ilości łoju, dochodzi najczęściej w okresie:

• niemowlęcym,
• dojrzewania,
• ciąży,
• menopauzy.

Nasilenie łojotoku występuje również w niektórych zaburzeniach na tle hormonalnym. Wraz z wiekiem dochodzi do zmniejszenia wydzielania łoju, a co za tym idzie, zahamowania łojotoku.
Do okolic szczególnie predysponowanych do łojotoku należą:

• centralna część twarzy, czoło i broda,
• owłosiona skóra głowy,
• rynna łojotokowa przednia (centralna część klatki piersiowej, okolica mostka),
• rynna łojotokowa tylna (okolica międzyłopatkowa i przykręgosłupowa).

Wydzielanie łoju pobudzają: androgeny (męskie hormony płciowe), zwłaszcza przy nadmiernej wrażliwości gruczołów łojowych na działanie tych hormonów; progesteron, hormony II fazy cyklu miesiączkowego; prolaktyna; niedobór niektórych witamin (A, E, B2, PP), a także substancje drażniące skórę. Do takich należą wolne kwasy tłuszczowe, które powstają z trójglicerydów łoju w wyniku ich rozkładu przez niektóre drobnoustroje, szczególnie bakterie Propionibacterium acnes oraz grzyby drożdżopodobne Malassezia furfur.

Kto jest szczególnie narażony na wystąpienie łojotokowego zapalenia skóry twarzy?

Wśród czynników, które mają największe znaczenie w rozwoju ŁZS, w tym ŁZS twarzy, wymienia się:

• łojotok (o wcześniej już opisanej lokalizacji i podłożu),
• kolonizację Pityrosporum ovale (Malassezia furfur),
• genetyczną skłonność,
• obniżoną odporność, stany immunosupresji (łojotokowe zapalenie skóry o ciężkim przebiegu opisywano w AIDS),
• czynniki zewnętrzne, zanieczyszczenie środowiska.

Jak objawia się łojotokowe zapalenie skóry twarzy?

Skóra łojotokowa jest lepka i tłusta, szczególnie w okolicy fałdów nosowo-wargowych, czoła i za uszami. Często błyszczy się już bezpośrednio po umyciu. Może sprawiać wrażenie grubej i chropowatej, mieć niezdrowy, ziemisty kolor. Zwłaszcza w okolicy czołowej, skroniowych i policzkowych widoczne są rozszerzone ujścia gruczołów łojowych wypełnione rogowymi masami zmieszanymi z łojem. Jeżeli na podłożu skóry łojotokowej rozwija się ŁZS, to dodatkowo pojawia się stan zapalny z rumieniem i złuszczaniem. Charakterystycznym objawem łojotokowego zapalenia skóry jest również świąd. Typowo zmiany w łojotokowym zapaleniu skóry twarzy lokalizują się w fałdach nosowo-wargowych oraz nad brwiami. Łojotokowe zapalenie skóry może jednak wystąpić we wszystkich okolicach predysponowanych do łojotoku, a przy silnym obniżeniu odporności (immunosupresji) zmiany mogą dotyczyć całego ciała (rumień całego ciała – erytrodermia).

Łojotokowe zapalenie skóry twarzy – leczenie

Zazwyczaj do osiągnięcia poprawy w ŁZS wystarczające jest leczenie miejscowe, polegające na stosowaniu leków przeciwgrzybiczych oraz słabych kortykosteroidów. W przypadku ŁZS skóry twarzy unika się stosowania kortykosteroidów ze względu na ich działania niepożądane. Chętnie natomiast stosuje się kremy zawierające substancje o działaniu przeciwgrzybiczym, np. ketokonazol 2%, cyklopirox 1%. W cięższych przypadkach rozważa się krótkotrwałe leczenie miejscowymi glikokortykosteroidami lub inhibitorami kalcyneuryny. Leczenie ogólne włącza się rzadko, przy silnych lub uogólnionych zmianach. Należy się liczyć z możliwościami nawrotu ŁZS, dlatego z punktu widzenia profilaktyki niezwykle istotna jest właściwa pielęgnacja skóry łojotokowej. Należy unikać zasadowych mydeł, silnie wysuszających i odtłuszczających preparatów (agresywne usuwanie łoju pobudza skórę do ponownego wydzielania jego dużej ilości) oraz preparatów tłustych, zamykających pory. Kosmetyki odpowiednie do stosowania w łojotokowym zapaleniu skóry twarzy to te zawierające składniki łagodzące stan zapalny (alantoina, wyciąg z szałwii, lukrecji, dziurawca), działające przeciwłojotokowo i antyseptycznie (sole cynku, witamina B6, kwas azelainowy, kwasy owocowe). Poszukujmy ich więc w powszechnie dostępnych preparatach.